BETROUWBAARHEID // PERCEPTIE OF FEIT?
Een betrouwbare overheid rust niet op wetten en regels maar vooral op een standvastige wil. Dat schreef Thomas van Aquino al in de 13e eeuw. Wetten en regels hebben een moreel opvoedende taak, daarom is het bij uitstek van belang niet alleen in de letter maar vooral ook in de geest van de wet te handelen. Dat is de taak van eenieder die de wet maakt maar vooral ook van degene die de wet uitvoert.
De toeslagenaffaire, de kabinetsformatie, de situatie in de kunstwereld en de fraude en het machtsmisbruik in het bedrijfsleven en de lokale politiek laten zien: we zitten in een tijdperk van voortdurende verandering. De oude wereld wordt momenteel gekenmerkt door continue golfbewegingen waarmee het bestaande systeem langzaam wordt weggevaagd en plaats maakt voor een nieuwe ordening. In het groot en in het klein.
Afgelopen maanden heb ik in de provincie Gelderland onderzoek gedaan naar de samenwerking tussen negen verschillende gemeenten, uitvoeringsorganisaties en werknemers-en werknemersorganisaties. Waarom lukt het ons niet om u te vertellen wat we voor u kunnen betekenen? Dit komt omdat wat we doen onvoldoende aansluit op de behoefte van mensen, zo bleek uit alle gesprekken.
We maken namelijk beleid op basis van modellen en niet op basis van de hulpvraag van mensen. Dit zorgt niet voor oplossingen maar wel voor rijen in de schuldhulpverlening waar de menselijke maat vaak ver te zoeken is. We kijken niet naar uw persoonlijke situatie maar naar of wat we aan u verstrekken recht- en doelmatig is. Ambtenaren wordt verteld dat ze geen fouten mogen maken in deze afweging. Kun je het hen dan kwalijk nemen wanneer ze alleen in de letter van het contract handelen?
Waarom vinden we het zo moeilijk als overheid om te vertellen dat we vaak niet goed weten hoe we mensen het beste kunnen helpen? Overheidscommunicatie is geen marketinginstrument. Vertellen wat je doet en waarom je dat doet moet mensen juist perspectief geven, zeker in deze gepolariseerde coronatijd voor kwetsbaren en mensen met een kleine portemonnee. Mensen willen iemand die naast hen zit vanuit vertrouwen en die helpt met ingewikkelde aangiftes en formulieren. Niet iemand die tegenover hen zit vanuit het perspectief; u bent schuldig totdat u het tegendeel bewijst.
Gmeenten hebben de wettelijke taak om werkloze inwoners niet alleen van een bijstandsuitkering te voorzien maar vooral ook te begeleiden naar (betaald) werk en te ondersteunen in deze coronacrisis. In ons poldermodel spelen natuurlijk altijd veel verschillende politieke en bestuurlijke belangen. Dat is ingewikkeld maar niet onoverkomelijk. Het gaat erom dat je samen durft te redeneren vanuit het perspectief; wat kan er wel? De som der delen wordt dan meer dan het geheel.
Voor mijn onderzoek heb ik circa 100 mensen geïnterviewd. Wethouders, mensen in de uitvoering maar vooral ook werkgevers, ondernemers en mensen op straat, zoals op de foto’s. Deze mensen voelen zich niet geholpen noch gehoord. De resultaten van mijn onderzoek heb ik gepresenteerd in een rapport aan de lokale bestuursorganen getiteld: Mensen in Beeld.
De conclusies waren niet leuk om te horen. Het ging over falend bestuur. Een gebrek aan onderling vertrouwen, rommelige financiële verantwoordingsstructuren en een onveilige cultuur door een onderstroom die niet benoemd wordt maar wel enorm sterk aanwezig is. Vandaar dat ik na mijn aanklacht tegen deze bestaande cultuur de regio de suggestie heb gedaan om te starten met een cultuurveranderingstraject in samenwerking met Danielle Braun.
In de aanloop naar mijn presentatie en advies ben ik onder druk gezet om de resultaten niet te presenteren. Ik ben beticht van het opschrijven van onwaarheden. Er is me gevraagd of ik soms zwanger ben gezien mijn conclusies. Na het eerder lezen van het rapport door een aantal stakeholders is de suggestie gedaan om het rapport te vernietigen. Waarom?
Het is niet alleen zo in Den Haag dat alles ondersteboven en binnenste buiten wordt gekeerd. Het is een landelijke trend dat de fundamenten van onze rechtsstraat worden bevraagd en halfbakken antwoorden niet meer worden geaccepteerd. Want de oude macht boet in aan kracht. Het Old Boys Network brokkelt af.
En wat doet dit met de gevestigde orde? Durven zij zichzelf te bevragen wat macht met hen doet en heeft gedaan? En durf jij dit aan jezelf te vragen? Wil je naam en faam maken om wie je bent of om wat je doet? En wat is je onderliggende motivatie? Het is zo belangrijk om dit te weten zodat je eraan vast kunt houden wanneer je erop bevraagd wordt door je omgeving.
Niet alleen in Den Haag of in de provincie, overal storten zorgvuldig geconstrueerde werkelijkheden ineen. De kunstwereld is uit de school geklapt. Van Julian Andeweg tot Oostpool en van Amfi tot KABK, overal werden machtsposities misbruikt. Er is een golf van publieke verontwaardiging, maar dit is niet nieuw. Grensoverschrijding is altijd een belangrijke factor geweest in de kunstsector.
Toen ik 15 jaar terug theater maakte was dat niet anders. Op de NDSM-werf maakte ik in 2006 mijn eerste productie en was ik zwaar geïntimideerd door de Amsterdamse kunstscene. Iedere avond dronken we tot laat in de loods. Er heerste een losse moraal en als je de grens net over ging leidde dit vaak tot goedkeuring van de regisseur. Natuurlijk is dat ook functie van kunst, deze grens opzoeken. Verkennen, bevragen. Juist daarom is het zo moeilijk om het onderscheid te maken tussen functionaliteit en overscheiding. Tussen je professionele en privérelaties.
Daarin zit de grote overlap met politiek. Iedereen die in de politiek werkt of heeft gewerkt, weet: het persoonlijks is politiek. In Nederland bepaalt de partijelite hoe hoog je op de lijst komt. Niet de kiezer. Dat zorgt voor gekke dynamieken. Het gaat er dus om hoe populair je bent en of je de juiste mensen kent. Het gaat niet om wat je doet, maar om wie je bent. Het hele land vindt het moreel volstrekt verwerpelijk dat Rutte blijft zitten. Maar Rutte blijft zitten omdat zijn partij hem blijft steunen.
Daarom moet er een regionaal kiesstelsel komen zodat mensen invloed krijgen op wie hun representeert. Een gekozen politicus is zdan inderdaad een volksvertegenwoordiger. Die met mensen praat in plaats van over ze. Zodat elk volk de leiders krijgt die het verdient.